مفهوم اکوسیستم کسب‌وکار اولین بار توسط آقای جیمز مور و در یک مقاله معروف که در سال ۱۹۹۳ در مجله هاروارد چاپ شد، مطرح گردید. طبق نظر آقای مور یک اکوسیستم کسب‌و‌کار، ساختار و رفتار شبکه‌ای از سازمان‌های با تکنولوژی بالا را تشریح می‌کند که یک پلت‌فرم کلیدی تکنولوژیک را به اشتراک می‌گذارند. شاید ملموس‌ترین مثال‌ها را بتوان اکوسیستم نرم‌افزارهای متن‌باز، اکوسیستم دایره‌المعارف‌های ویکی که از خرد و دانش جمعی خلق شده و رشد می‌کنند و در کسب‌وکارهای معروف اکوسیستم‌هایی چون اپل، آی‌بی‌ام، وال‌مارت، مایکروسافت و... نام برد.

آقای مور شرکت اپل را به‌عنوان لیدر خلق اکوسیستم در چهار صنعت اصلی می‌داند: کامپیوترهای شخصی، انواع لوازم الکترونیکی مصرفی، اطلاعات و ارتباطات. در اکوسیستم کسب‌وکار مایکروسافت، موفقیت شرکت در بقا و رشد سیستم عامل ویندوز به شدت به عملکرد همه بازیگران اعم از تولیدکنندگان سخت‌افزارها، نرم‌افزارها، سرویس‌های مختلف و مواردی مشابه در این حوزه بستگی دارد. 

در ایران نیز در سال‌های اخیر استراتژی و مدل کسب‌و‌کار اسنپ به‌عنوان یک پلت‌فرم چندوجهی در حوزه حمل‌و‌نقل و جابه‌جایی به سمت مفهوم اکوسیستم کسب‌و‌کار حرکت کرده است.

 اکوسیستم دیجیتال محیطی بدون مرزهای محدود یا از پیش‌تعیین‌شده متشکل از بازیگران مختلف شامل انسان‌ها، شرکت‌ها، فرآیندها، ماشین‌ها، ابزارها، نرم‌افزارها یا پروتکل‌ها است که تعامل و ارتباطات آنها از طریق سیستم‌های عامل دیجیتال و روی زیرساخت‌های دیجیتال جریان پیدا می‌کند. 

یک اکوسیستم دیجیتال تنها کنار هم قراردادن اجزای مختلف در کنار یکدیگر و تجمعی از آنها نیست. بلکه خلق یک فضای جدید و خلق ارزش‌هایی بیشتر یا متفاوت از جمع ارزش‌های هرکدام از اجزا است که به واسطه تکنولوژی، سرعت و پذیرش تغییرات پیش‌رو، سرعت رشد و موفقیت در اکوسیستم‌های دیجیتال بسیار سریع‌تر از اکوسیستم‌های فیزیکال شده است. 

مفهوم اکوسیستم کسب‌وکار دیجیتال (Digital Business Ecosystem): ادغام مفاهیم قدیمی تشریک مساعی در کسب‌وکار مانند «مشتری و ارائه دهنده» (Client-Server)، مدل‌های توزیع‌شده همتا به ‌همتا (pear to pear ) و مدل‌های ترکیبی دیگر، موجب هم‌افزایی ویژگی‌های این مدل‌ها و قابلیت‌های جدید در اکوسیستم دیجیتال می‌شود. بنابراین تشریک مساعی همه اجزا و اعضای اکوسیستم دیجیتال در بقا و رشد آن بسیار مهم است. اکوسیستم کسب‌وکار دیجیتال از طریق تعامل می‌تواند ارگانیسم‌ها و اکوسیستم‌های دیگری را از محیط دیگر به درون خود بیفزاید و با این شیوه همه اجزا و اعضای اکوسیستم با هم توسعه می‌یابند.

از همین رو مفهوم خلق و تکامل مشترک یا «هم‌تکاملی» یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های یک اکوسیستم و به‌طور ویژه اکوسیستم دیجیتال است که تنها از طریق تعامل سازنده و فزاینده و قدرت تحلیل بالای اعضای سیستم با محیط بیرونی و درونی حاصل می‌شود. همچنین این هم‌تکاملی در اکوسیستم‌ها، از طریق افزایش سرعت در پذیرش تغییرات لازم توسط همه اعضای درون اکوسیستم یا مهاجرت عامل‌ها بین اکوسیستم‌های مختلف تسهیل و تقویت می‌شود. 

اکولوژی خلق ارزش (Value Creating Ecology): مهم‌ترین مشخصه‌ای که در اکوسیستم‌های کسب‌وکار دیجیتال مورد تغییر بنیادی و انقلابی قرار می‌گیرد، شیوه خلق ارزش است. در اکوسیستم‌های دیجیتال فرآیند خلق ارزش به سمت «اکولوژی خلق ارزش» درحال تغییر است. 

اکولوژی مجموعه شناخت‌هایی است که درباره اثرات محیط روی موجودات زنده، اثر موجودات زنده روی محیط و اثرات موجودات زنده روی همدیگر به‌دست آمده است. اکوسیستم یک مجموعه از موجودات زنده و غیرزنده است که همگی روی هم اثر دارند و دانش کشف و بررسی این روابط را «اکولوژی» می‌گویند.

اکوسیستم کسب‌وکار و خلق ارزش در این محیط، کاملا از فضاهای زندگی و طبیعت الهام گرفته شده و به همین دلیل شناخت روابط و راهکارهای رشد و بقای اکوسیستم کسب‌وکار تحت عنوان «اکولوژی خلق ارزش» نام گرفته است. اکولوژی خلق ارزش،‌ توصیفی مدرن از استراتژی برای صنایع و کسب‌وکارهای خلاقانه است.

حرکت از سمت زنجیره تامین و زنجیره ارزش به سمت « اکولوژی خلق ارزش »: در سال‌های گذشته مفهوم «زنجیره تامین» به زنجیره ارزش Value Chain تغییر کرد و تکامل یافت. هدف این بود که در هر مرحله و حلقه از زنجیره به جای صرفا کمینه‌سازی هزینه بهینه‌سازی ارزش مدنظر قرار گیرد. این موضع در اکوسیستم کسب‌وکار به مفهومی پیچیده‌تر به نام «اکولوژی خلق ارزش» تبدیل شده است. در اکولوژی خلق ارزش چرخه خلق ارزش یک مسیر خطی و استاتیک نیست. بلکه یک جریان چندجهته و کاملا پویا و دینامیک است و از طریق یک یا چند شبکه، ارزش یا ارزش‌های متعددی خلق می‌شود. مفهوم شبکه در کسب‌وکار جهت و سمت انتقال اطلاعات، قدرت، خلاقیت و تصمیم‌گیری‌ها را از حالت خطی خارج کرده و هر فرد یا عضوی از شبکه، ایده‌ها و ارزش‌های جدیدی را هم دریافت و هم خلق می‌کند. 

حرکت به سوی «اکولوژی خلق ارزش» نیاز به حداقل سه تغییر بنیادین در تفکر استراتژیک و تدوین مدل کسب‌و‌کار دارد: 

1- تغییر مفهوم «مصرف‌کننده» به «هم‌آفرین ارزش»: دیگر مشتری فقط یک مصرف‌کننده خدمت ارائه شده نیست. بلکه در خلق ارزش و خدمت نهایی با ارائه‌دهنده مشارکت می‌کند و ارزش پیشنهادی نهایی، حاصل خلق مشترک همه اعضای اکوسیستم است.

2- تغییر مفهوم «ارزش محصول» به «ارزش شبکه»: ارزش در اکولوژی خلق ارزش به سمت ارزش شبکه و کلیه ارتباطاتی که در اکوسیستم موجب خلق ارزش می‌شود حرکت می‌کند.

3- تغییر مفهوم ساده «همکاری یا رقابت» به مفهوم پیچیده «همکاری در عین رقابت»: هرکدام از این کلیدواژه‌ها توصیف و تشریح مفصلی دارند و چگونگی رسیدن به آنها در کسب‌و‌کارهای مدرن و آینده بحث اصلی دانشگاه‌ها و بخش‌های تحقیق و توسعه کسب‌و‌کارهای بزرگ و پرسرعت اخیر دنیاست که شرح آنها فرصت طولانی می‌طلبد.

محمد زرین
دکترای حرفه‌ای مدیریت کسب‌وکار

• تگ‌ها: #کسب و کار دیجیتال #اکولوژی #خلق ارزش #مصرف کننده

• منبع: دنیای اقتصاد