در کشور ما صنعت پخش به دلیل کمبود خدمات توزیع مناسب توسط تولیدکنندگان ایجاد شده است تا کالاها بهتر و به موقع به بازار عرضه شوند. به همین دلیل، نخستین شرکتهای پخش در ایران عمدتاً توسط تولیدکنندگان صنایع غذایی یا دارویی تأسیس شدند تا زنجیره عرضه خود را تکمیل کنند. هدف از تأسیس این شرکتها، عموماً سودآوری نبوده، بلکه بیشتر به منظور تکمیل زنجیره تأمین و توزیع صورت گرفته است.
متأسفانه، صنعت پخش در ایران بیشتر به عنوان یک مرکز هزینه شناخته میشود تا یک مرکز سود. این بدان معناست که تولیدکنندگان سود اصلی خود را از فرآیند تولید به دست میآورند و توجه چندانی به سودآوری در فرآیند توزیع ندارند. در نتیجه، زمانی که شرکتهای تولیدی اقدام به ایجاد شرکتهای پخش خود میکنند، غالباً نمیتوانند از نظر اقتصادی به سودآوری مطلوبی برسند. این عدم سودآوری، به دلیل ساختار خاص و محدودیتهای این شرکتهاست.
در سطح جهانی، صنعت پخش بخشی از زنجیره تأمین محسوب میشود و فرآیندهایی مانند نگهداری، بستهبندی و تحویل کالا را شامل میشود. اما در ایران، مدل پخش ترکیبی از فروش و توزیع است که منجر به ایجاد یک زنجیره بسته میشود. در چنین شرایطی، زمانی که یک شرکت تولیدی بزرگ برای خود یک زنجیره پخش ایجاد میکند، معمولاً تنها محصولات خود را توزیع میکند. این امر باعث میشود که از تمام ظرفیتهای انبار و شبکه توزیع استفاده بهینه نشود، زیرا این شرکتها معمولاً تنها یک نوع کالا یا سبد تولیدی خاص خود را توزیع میکنند. این مسئله موجب میشود که فعالیت پخش برای این شرکتها از نظر اقتصادی به صرفه نباشد.
در واقع، در صنعت پخش، سرمایهگذاریها باید در زنجیره تأمین متمرکز شود که شامل انبارها، ناوگان حملونقل، تجهیزات و فرآیندهای توزیع است. اما به دلیل عدم سودآوری کافی در این بخش، شرکتها تمایلی به سرمایهگذاری در این حوزه نشان نمیدهند. این موضوع ساختار توزیع این شرکتها را به یک مرکز هزینه تبدیل میکند و مانع بهرهوری و سودآوری بیشتر میشود.
با این حال، در سالهای اخیر، یکی از اقدامات موفق در این حوزه، ایجاد آییننامه برای شرکتهای خدمات لجستیکی طرف سوم (3PL) بوده است. این شرکتها به عنوان ارائهدهندگان خدمات برونسپاری، فعالیتهایی مانند انبارش، توزیع و تحویل کالا را برای شرکتهای بزرگ انجام میدهند. این رویکرد یک گام مهم و مثبت در جهت بهینهسازی صنعت پخش بوده است، هرچند که اجرای این طرح با چالشهای مختلفی از سوی وزارتخانههای مرتبط روبرو شده است.
از نکات قابل توجه در این زمینه این است که شرکتهای پخش نیز میتوانند مجوز فعالیت به عنوان شرکتهای 3PL را دریافت کنند. در صورت اخذ این مجوز، شرکتهای پخش میتوانند علاوه بر توزیع کالای خود، کالای سایر شرکتها را نیز توزیع کنند. یکی از مزایای مهم شرکتهای 3PL این است که فعالیت آنها تنها به صنعت غذا محدود نمیشود و آنها میتوانند محصولات متنوعی از جمله کالاهای بادوام را نیز توزیع کنند. این شرکتها ظرفیت بهینهسازی بخشی از صنعت پخش را که معمولاً سودآوری مطلوبی ندارد، دارند و میتوانند به افزایش بهرهوری در این حوزه کمک کنند.