امروز جهان در شرایطی قرار دارد که از جنگ جهانی دوم تاکنون سابقه نداشته است. به‌گونه‌ای‌که همه کشورها را درگیر یا نگران ساخته است. کنترل شیوع کرونا نیازمند کم‌شدن ارتباطات انسانی غیرضروری با هدف قطع زنجیره شیوع کرونا است که به کاهش بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی منجر می‌شود. در ایران با شروع طرح فاصله‌گذاری اجتماعی، کنترل ورودی و خروجی استان‌ها، کاهش ساعات کاری، تعطیل شدن اجباری برخی اصناف با ریسک بیشتر، تداوم بسته بودن مدارس و دانشگاه‌ها با هدف کاهش دامنه آلودگی این چالش‌ها را تشدید خواهد کرد. تولید محصولات شرکت‌ها به‌دلیل کاهش عرضه مواد اولیه و کاهش موقت تولید کمتر می‌شود. البته شرکت‌های تولید‌کننده مواد‌غذایی و بهداشتی به دلایلی مانند ترس مردم از قرنطینه و افزایش میزان مصرف، فروش بالایی دارند. ولی بسیاری از کسب‌وکارها و شرکت‌ها به‌دلیل بحران کرونا ممکن است در ماه‌های آینده با چالش مواجه شوند. دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران براساس وظیفه خطیر خویش در راستای مسوولیت اجتماعی اقدام به انتشار گزارش‌هایی کرده است تا بتواند کمکی هر چند کوچک به مجموعه مدیران شرکت‌ها برای مقابله با این تهدید جهانی کند. بر این اساس در این گزارش ۳۰چالش که برای کسب‌وکارها در دوره بحران کرونا مشکل ایجاد می‌کنند معرفی شده‌اند.

چالش‌های جهانی: کاهش تولیدات در جهان به‌دلیل شیوع ویروس کرونا پیامدهای منفی قابل‌توجهی دارد. بحران کرونا همه کشورهای صنعتی جهان و چین را که همگی شکل دهنده‌های زنجیره‌های تامین جهانی شناخته می‌شوند، به‌شدت درگیر ساخته است. پیش‌بینی می‌شود که زنجیره‌های تامین کسب و کارهای کشورهای مختلف به دلیل تامین مواد اولیه و خرید تکنولوژی با بحران مواجه شود. همچنین تقاضای نهایی کمتر برای کالاها و خدمات و محدودیت‌های پرواز و سفر و محافظه‌کاری در بازارهای مالی افزایش یافته است. ارزش سهام در اکثر کشورهای جهان درحال کاهش است. عرضه و تقاضای بازار نفت درحال تغییر است. در مقایسه با رخدادهای مشابه گذشته، اقتصاد جهان در زمان حال دارای ارتباطات بسیار گسترده‌تر و در هم تنیده‌تر است. از طرفی دامنه بحران به‌صورت همه‌گیر است. در نتیجه این بحران از جنبه اقتصادی پیچیده‌تر شده است. کشورهای مختلف از زمان آغاز شیوع کرونا در تلاش هستند دامنه بحران را کنترل کنند. از آغاز سال جدید میلادی قیمت جهانی نفت کاهش یافته است. برخی چالش‌ها عبارتند از: ۱- احتمال طولانی شدن دوره بهبود و رونق اقتصاد جهانی و پیش‌بینی بحران بزرگ‌تر از سال ۲۰۰۸؛ ۲- درگیر بودن کشورها در مراحل مختلف شیوع کرونا. برخی کشورها مانند چین در مراحل پایانی هستند، برخی مانند ایران و ایتالیا در دوره پیک ابتلا هستند و برخی در مرحله شروع. تفاوت در مرحله شیوع بیماری ریسک شیوع مجدد بیماری در سایر کشورها بالاتر می‌رود؛ ۳- احتمال کاهش جهانی قیمت و مصرف نفت و محصولات پتروشیمی؛ ۴- عدم اطمینان در بازارهای مالی و بورس جهان؛ ۵- نبود تجربه مشابه مدیریت بحران در سطح جهان؛ ۶- کاهش تولید محصولات در چین و آسیب زنجیره تامین جهانی و توان تولید کشورها؛ ۷- ممنوعیت سفرهای تجاری و تفریحی.

* چالش‌های اقتصادی: به‌دلیل شیوع کرونا تولید و مصرف بیشتر کالاها و خدمات در جهان مختل شده است و در هر دو طرف عرضه و تقاضا شوک ایجاد کرده است. این شوک‌ها دارای اثرات اقتصادی است. بسته شدن مرزهای زمینی و هوایی نیز ممکن است بر افزایش بیشتر قیمت ارز و کاهش صادرات و واردات موثر باشد. کاهش قیمت نفت بر کاهش قیمت محصولات پتروشیمی و کاهش درآمدهای ارزی کشور موثر خواهد بود. در مجموع چالش‌های اقتصادی عبارتند از: 8- بسته شدن مرزهای کشورهای همسایه و کاهش امکان مبادلات؛ 9- کاهش صادرات مواد خام به سایر کشورها؛10-افزایش قیمت ارز؛ 11- کاهش فعالیت برخی کسب‌وکارهای خرد و کارآفرینانه؛ 12- رکود تولید و خدمات؛ 13- کاهش میزان سرمایه‌گذاری.

*چالش‌های دولتی: در شرایط بحرانی دولت‌ها در نظام سلامت بودجه‌های مشخصی را باید در نظر بگیرند. شرایط بحران کرونا، درحال‌حاضر باعث شده تا دولت‌ها بودجه‌های هنگفت برای بحران در نظر بگیرند. ولی در ایران به‌دلیل مشکلات تحریمی، محدودشدن منابع درآمدی اصلی دولت، کاهش درآمدهای مالیاتی و افزایش هزینه‌های دولتی و عدم آمادگی قبلی برای بحران با چند چالش مواجه هستیم. این چالش‌ها بر تصمیمات اقتصادی دولت در کمک به کسب‌وکارها موثر است: 14- افزایش هزینه‌های درمانی دولت؛ 15- افزایش بار مالی بیمه‌ها و تامین اجتماعی؛ 16- پایین بودن توان مالی دولت درحمایت از کسب‌وکارها به‌دلیل مشکلات بودجه‌ای. 

*چالش‌های شرکتی/ رقابتی: شرکت‌ها به دلایل مختلف مانند اختلال در عرضه مستقیم و مشکلات مربوط به زنجیره ارزش با کاهش میزان کلی تقاضا مواجه هستند. به دلایلی مانند کاهش حضور نیروی کار و تعدیل نیروها توان تولید درحال کاهش است. افزایش فروش برخی محصولات به‌صورت همزمان با کاهش فروش تعداد زیادی از دیگر محصولات مشاهده می‌شود. بخش عرضه با کاهش توان زنجیره تامین، تعطیلی واحدها، کاهش فروش و کاهش بهره‌وری مواجه است و در بخش تقاضا با تغییر رفتار خرید مشتریان مواجه است. این چالش‌ها را می‌توان در 11 عامل خلاصه کرد: 17- کمبود مواد اولیه؛ 18- محدود شدن امکانات لجستیکی و حمل‌ونقل به‌دلیل قرنطینه شهرها؛ 19- کاهش فیزیکی تعداد نیروی کار فعال به‌دلیل تعطیلی، شیفتی شدن و بیماری؛ 20- کاهش نقدینگی بسیاری از کسب‌وکارها؛ 21- افزایش بدهی‌ها به‌دلایلی مانند عدم دریافت مطالبات گذشته؛ 22- افزایش هزینه‌ها به‌دلیل کاهش بهره‌وری، فروش، منابع انسانی و هزینه‌های ثابت؛ 23- تعدیل یا نگهداشت نیروی انسانی؛ 24- کاهش میزان فروش؛ 25- کاهش اعتماد مشتریان به کسب‌وکارها به‌دلیل هشدارهای پیشگیرانه بهداشتی؛ 26- نامشخص بودن چشم‌اندازهای کسب‌وکار برای تصمیم‌گیری؛ 27- تغییر انتظارات مشتری.

*چالش‌های اجتماعی: عدم اطمینان نسبت به آینده، جامعه را به پس‌انداز بیشتر و به تعویق انداختن خرید اقلام غیرضروری تشویق می‌کند. همین امر کاهش تقاضای کل بیشتری را موجب می‌شود، بنابراین برخی افراد جامعه بیکار شده و بیکاری، فقیرتر شدن و بدهی بیشتر را به همراه دارد. همچنین تغییر نگرش‌های جامعه بر فروش و مدل کسب‌وکارها تاثیر منفی دارد. برخی چالش‌های اجتماعی عبارتند از: 28- تغییر سبک زندگی و نگرش آحاد جامعه. هرچه دوره بحران طولانی‌تر باشد شدت این تغییرات بیشتر خواهد شد؛ 29- کاهش سطح درآمد، قدرت خرید و فقیرتر شدن دهک‌های پایین جامعه؛ 30- تمایل به ذخیره احتیاطی منابع مالی و پول بیشتر در این شرایط.

دکتر علی داوری
عضو هیات علمی دانشگاه تهران

• منبع: روزنامه دنیای اقتصاد